در ستايش نقد

نقش انديشه انتقادي در تحولات اجتماعي وهنري

به نظر مي‌رسد خاستگاه تفكر انتقادي در انسان خردمند را مي‌توان در تكامل مغز انسان و توسعه ساختارهاي اجتماعي پيچيده جست‌وجو كرد. بايد توجه داشت كه ريشه تفكر انتقادي در انديشه انسان‌هاست.مغز انسان بسيار سازگار و قادر به يادگيري و حل مسائل است كه به ما مزيت منحصر به فردي در قلمرو جانداران داده است.اصطلاح انديشه انتقادي توسط جان ديويي فيلسوف و مربي امريكايي درسال ۱۹۱۰م، در كتاب «چگونه فكر مي‌كنيم» ابداع و مطرح شد كه توسط جنبش آموزش مترقي به عنوان يك هدف آموزشي اصلي پذيرفته و جايگزيني مدرن و پويا به‌جاي روش‌هاي آموزشي سنتي گرديد.

• 1403/07/09

صهيونيستي به رعب و وحشت انساني از پيشرفت تكنولوژي دامن زده است.

جنگ صهيونيستي عليه تمدن بشري

جنگ‌ها و بحران‌ها همواره يكي از مهم‌ترين و تأثيرگذارترين پديده‌هاي شوم در تاريخ بشر بوده و مبدا بسياري از تغييرات مهم تاريخي شمرده مي‌شوند. جنگ غزه، به تبع آن زنجيره آتش‌باري‌هاي منطقه‌اي و جنگ احتمالي در لبنان را كه نمي‌توان انكار كرد، كليد خورده است، مي‌توان از جمله جنگ‌ها و بحران‌هايي دانست كه در حال ورق زدن نه تنها تاريخ فلسطين و غرب آسيا، بلكه تاريخ جهان و حتي تاريخ تمدن بشري است. حمله رژيم صهيونيستي به لبنان در امتداد جنگ تاريخي در فلسطين اشغالي و جنگ يك سال اخير در غزه، از ابعاد گوناگون بسيار پرمعناتر و با دامنه گسترده‌تر از جنگ‌هاي دو دهه اخير منطقه خواهد بود. پس از پيمان وِستفالي در قرن 17 ميلادي، كشورگشايي به اقدامي مذموم تبديل شده و به جز معدود جنگ‌ها مرزهاي شناخته شده واحدهاي سياسي به ميثاقي بين‌المللي تبديل شده بود. اما به تبع سياست‌هاي جهاني امريكا چه در شرق اروپا و چه در غرب آسيا، اكنون كشورگشايي بار ديگر به روشي براي قدرت‌افكني تبديل شده است. جنگ در غزه با وجود كشتار حداقل 42 هزار نفر هنوز تمام نشده، رژيم صهيونيستي در اقدامي جنگ‌طلبانه به بيروت پايتخت لبنان حمله كرده، تماميت ارضي يك كشور مستقل را نقض مي‌كند و آشكارا بدون ذره‌اي نگراني از واكنش جهاني اقدام به ايجاد فاجعه كشتار غيرنظاميان بي‌گناه مي‌كند.

• 1403/07/04

فلسفه ‌به ‌داد ما مي‌رسد؟

نگاهي به كتاب فلسفه درماني نوشته سعيد ناشيد، متفكر مغربي

زماني كه درباره ذات صحبت مي‌كنيم، بايد ابتدا آن را تعريف كنيم. ذات چيست؟ ذات وجود ما است، پايه‌اي است در آن جهان كه بين دنياي داخلي خود و دنياي خارجي كه در آن زندگي مي‌كنيم محدود است. بنابراين بايد بدانيم كه دنياي خارجي و داخلي چيست؛ دنياي خارجي آن است كه نمي‌توانيم بر آن كنترل داشته باشيم، مانند بلاها، مرگ، بيماري و مشكلات. اما دنياي داخلي آن است كه مي‌توانيم بر آن كنترل داشته باشيم، مانند افكار و اعتقادات ما، به‌ويژه روش تفكر ما و از آنجا كه تغيير دنياي خارجي يا جايگزيني آن دشوار است، بايد به دنياي داخلي روي بياوريم، طبق گفته خداوند: «خداوند وضعيتي را كه براي گروهي است تغيير نمي‌دهد تا زماني كه آنچه در نفس خودشان است تغيير كنند.»

• 1403/06/28

در پیچ شمیران، خانه او بود.

طالقانی سرو سرسبز ستبر آزادی

در پیچ شمیران، خانه او بود. خانه دل ما و نسل ما. یک خانه نقلی مانند مناره‌ای در کویر. مثل فانوسی بلند در دریا در شبی تاریک و بیم موج و گردابی چنان هایل. خانه او پناه ما بود و اندیشه او راهنمای ما. دلی به گستردگی دریا داشت و همتی به بلندای کوه. از آن خانه نقلی چونان پلی رنگین‌کمانی، زمین را به آسمان پیوند می‌داد. از میان همه آن رنگ‌ها، رنگ آسمانی آزادی و رنگ سبز امید و مهربانی چشمگیر بود.

• 1403/06/23

زهدانِ قرن حامله‌یِ واژه‌ای نو است

خطاب به کودکانِ فلسطین:

حال خطاب به شما می‌گویم، شما کودکان و نوجوانانِ فلسطینی عزیز. موسایِ زمان در رحمِ ذهن و اندیشه‌ی شماست. فرعونیان یارایِ دسترسی به آن ندارند. دیری نمی‌پاید که این موسی‌زاده شود و دودماِن فرعون و فرعونیان را به باد دهد. دیری نمی‌پاید که شما نیز همچون دیگر همسالان خود در گوشه‌ گوشه‌ی دنیا، دغدغه‌تان تنها درس و تحصیل و پیشرفت باشد. دیری نمی‌پاید که به جای سنفونیِ جنگنده ها و موشک ها، در هر کوی و برزن به صدای سازهای عربی و نغمه‌های وطنی گوش دهید. دیری نمی‌پاید که به جای تشییع پرشمار خانواده، عزیزان و دوستان‌تان به مراسم عروسی، فارغ التحصیلی و دیگر جشن‌های‌شان بروید و دیری نمی‌پاید که رها شوید و آزاد و در وطن خود آزادانه زندگی کنید. آری، کودکان و نوجوانان فلسطینی بدانید: زهدانِ قرن حامله واژه ای نو است، واژه‌ی آزادی.
فهرست ارجاعات

• 1403/06/12

شكستن اسطوره

به مناسبت ۲۸ مرداد ، مصدق از تاريخ تا اسطوره در گفت‌وگو با علي‌اصغر سيدآبادي

مصدق تاريخي همان مصدق گوشت و پوست و استخوان‌داري است كه روي زمين زندگي كرده و به مناصب سياسي دست پيدا كرده و مجموعه‌اي از موفقيت‌ها و شكست‌ها را در كارنامه دارد و حبس و حصر كشيده و نهايتا فوت كرده است، اما مصدق ديگري داريم كه در اذهان ما هنوز زندگي مي‌كند و ما درگير او هستيم. هنوز شما به مناسبت روز ۲۸ مرداد درباره‌اش حرف مي‌زنيد. اين حرف زدن به خاطر آن پيكر در خاك خفته نيست، به خاطر خاطره‌اي است كه از او در اذهان ايرانيان پديدار شده است. اين پديداري الزاما مثبت نيست. يعني برخي مي‌خواهند درباره مصدق صحبت كنند تا ياد و نام و خاطره او را نيز چون پيكرش خاك كنند، اما نشده است، نمي‌شود. اين پديدار مصدق است، نحوه حضور او در اذهان ايرانيان. موضوع كتاب من مصدق نيست، پديدار مصدق است، اما اين دو چنان به هم پيوسته است كه نمي‌توان بدون سخن گفتن از مصدق تاريخي درباره مصدق اسطوره‌اي سخن گفت.

• 1403/05/27

در میان انقلابیون مخالف پهلوی جز یک‌سری کلیات هیچ طرح منقحی از حکومت ارائه نشد

پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در گفت‌وگو با آرش صفری

«اسلام سیاسی» تعبیری است که این روزها به گوش همگان آشناست و هر کس از آن نه فقط معنا و مفهومی در ذهن دارد، بلکه می‌تواند به مصادیقی در دور و اطراف اشاره کند، اما همیشه این‌گونه نبوده است و اسلام سیاسی در دنیای معاصر مثل بسیاری از چیزهای دیگر، نتیجه دنیای جدید است. آرش صفری، پژوهشگر علوم سیاسی در کتاب پر اطلاع و مفصل «پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر (1357-1320)‌» نشان می‌دهد که اسلام سیاسی به عنوان یک ایدئولوژی یا جهان‌بینی یا نگرش سیاسی یا هر چیز دیگری، امری برساختی و حاصل کشاکش و تعاملات اسلام‌گرایان با سایر جریان‌های فکری و فرهنگی و اجتماعی زمانه بوده. او در این میان سه مناقشه یا منازعه یا مواجهه یا برجسته می‌سازد، رویارویی اسلام‌گرایان با اندیشه‌های جدید به ویژه ماتریالیسم مدرن و مارکسیسم، رویارویی اسلام‌گرایان با خوانش‌های نوپدید از مذهب یا ضد مذهب و رویارویی اسلام‌گرایان با دولت پهلوی هم در مقام یک نهاد و سازمان و هم در مقام یک ایدئولوژی یا جهان‌بینی یا نگرش سیاسی. با او به مناسبت انتشار این کتاب گفت‌وگویی صورت دادیم که از نظر می‌گذرد.

• 1403/05/23

نگاهی تازه به انقلاب مشروطیت

کتاب تاريخ تحولات سياسي مشروطه منتشر شد

اخيرا كتابي با عنوان «تاريخ تحولات سياسي مشروطه» كه پژوهشي جديد و نسبتا جامع از انقلاب مشروطيت ايران از آغاز وقوع تا تشكيل نظام جديد و تحولات پس از آن تا آستانه تغيير سلطنت است، منتشر شده. در پيشگفتار درباره اين انقلاب چنين آمده است: انقلاب مشروطيت و تحولات پس از آن محصول علل و عوامل متعدد تاريخي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي بود كه بر اساس آرمان‌هايي ازجمله استقلال‌طلبي در برابر سلطه قدرت‌هاي وقت، آزادي‌خواهي در مقابل استبداد سلطنت، عدالت‌خواهي بر مبناي آموزه‌هاي مذهبي و تحول‌خواهي به سبك اروپا، بر بستري از آرمانگرايي باستاني صورت گرفت. اين كتاب در چهار جلد (حدود چهار هزار صفحه و در ده بخش و هر بخش با فصول متعدد) توسط انتشارات «ذكر» به طبع رسيده و مولف آن بهاءالدين شيخ‌الاسلامي است. كتاب مذكور در واقع يك مجموعه مرجع محسوب مي‌شود كه تحولات سياسي در انقلاب مشروطه را بر اساس منابع موجود و به ‌خصوص اسناد وزارت خارجه انگلستان و روسيه تزاري مورد بررسي قرار داده. در زير به معرفي فهرست‌وار برخي از بخش‌هاي مختلف كتاب اشاره مي‌كنيم:

• 1403/05/08

دوم: احیای نهاد دولت نیازمند توسعه سه ظرفیت تحلیلی

یک پیشنهاد برای آقای رئیس‌جمهور

‌بسیاری تورم، فقر و بی‌کاری را که نمودهای بیرونی بحران تولید ثروت ملی و تحریم‌ها هستند، اصلی‌ترین چالش‌های دولت آقای پزشکیان می‌دانند. برخی نیز به‌درستی به اهمیت کسری بودجه، ناترازی انرژی، ناترازی نظام بانکی و بحران‌ صندوق‌های بازنشستگی و محیط زیست اشاره دارند. این فهرست بلند از ابرچالش‌ها نه‌تنها مختص دولت آقای پزشکیان بلکه اصلی‌ترین چالش دو دولت گذشته آقایان روحانی و رئیسی نیز بوده است.

• 1403/04/30

سُفيانيان و مروانيان بر مسندِ خلافت رسول (ص)

چگونگي قدرت گرفتن بني‌اميه كه سابقه طولاني در دشمني با اسلام و پيامبر (ص) داشتند

به مناسبت فرا رسيدن ايام محرم و صفر بنا دارم در سلسله مقالاتي، نگاه غيرشيعيان - اعم از مستشرقان يا نويسندگان و روشنفكران معاصر اهل سنت - را به حادثه عاشورا؛ ريشه‌ها و پيامدهاي آن بنويسم تا خوانندگان محترم از زاويه نگاه ديگري نيز بتوانند با اين بزرگ‌ترين حادثه تاريخ تشيع آشنا شوند. البته در اين ميان طبيعتا شبهات و پرسش‌هايي نيز مطرح مي‌شود كه پاسخ‌هاي آن گاه از ذهن و ضمير نويسنده تراوش مي‌كند و گاه لازم است از جانب متفكري يا نويسنده‌اي به آن پرسش پاسخ داده شود. حال آن نويسنده يا متفكر گاه از ميان مستشرقان، گاه از ميان اهل سنت و گاه هم در شمار نويسندگان و متفكران شيعي است. يكي از مهم‌ترين سوالاتي كه در مورد واقعه عاشورا و ريشه‌هاي آن مطرح است، قدرت گرفتن بني‌اميه در امت اسلامي است تا جايي كه برخي از دشمنان سرسخت وديرينه اسلام از ميان آنها به مقام خلافت رسول (ص) و سيادت بر امت او نائل شدند.

• 1403/04/26