ملی مذهبی _ برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که ایران در مذاکرات با آمریکا پیشنهاد ایجاد یک کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم با مشارکت کشورهای عرب منطقه و نظارت آمریکا را ارائه کرده است؛ طرحی که می‌تواند جایگزین خواستۀ دولت ترامپ مبنی بر توقف کامل برنامۀ هسته‌ای جمهوری اسلامی محسوب شود.
این گزارش را ابتدا وب‌سایت خبری تحلیلی «امواج» روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت منتشر کرد و پس از آن نیویورک‌تایمز به‌نقل از «چهار مقام ایرانی آگاه» منتشر کرد.
در گزارش نیویورک‌تایمز آمده که عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در جریان دور چهارم مذاکرات که روز یکشنبه در مسقط برگزار شد، این ایده را با استیو ویتکاف، فرستادۀ ویژۀ دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، مطرح کرده است.
به گزارش نیویورک‌تایمز، ایران در آخرین دور مذاکرات هسته‌ای با آمریکا پیشنهاد ایجاد پروژه مشترک غنی‌سازی اورانیوم با حضور کشورهای حاشیه خلیج فارس و سرمایه‌گذاری و نظارت آمریکا را به عنوان جایگزینی برای خواست واشنگتن مبنی بر برچیدن برنامه غنی‌سازی اورانیوم مطرح کرده است.
به گزارش نیویورک‌تایمز به نقل از چهار مقام ایرانی آگاه، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران این ایده را در آخرین دور مذاکرات با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوری آمریکا به خاورمیانه که روز یکشنبه در مسقط پایتخت عمان برگزار شد، مطرح کرده است.
بنابر این گزارش به نقل از این چهار مقام ایرانی، پیشنهاد تهران شامل تشکیل کنسرسیوم سه‌جانبه هسته‌ای است که طی آن ایران غنی‌سازی اورانیوم را با غلظت پایین انجام می‌دهد و سپس اورانیوم غنی‌شده را برای مصارف غیر نظامی به کشورهای عربی دیگر می‌فرستد.
چنین توافقی مانند برجام به ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم با غلظت ۳.۶۷ درصد می‌دهد، اما با این تفاوت که نمایندگانی از سایر کشورها و شاید حتی آمریکا برای اعمال نظارت بیشتر به طور دائم و فیزیکی در تاسیسات حضور دارند.
به گفته این چهار مقام ایرانی، برخلاف برجام که تنها ۱۵ سال اعتبار داشت، طرح جدید برنامه هسته‌ای دائمی است و همین امر به آقای ترامپ اجازه می‌دهد که ادعا کند دستاورد بزرگی به دست آورده است.
روزنامۀ بریتانیایی «گاردین» نیز با تأیید این خبر نوشت که جمهوری اسلامی پیشنهاد همکاری با امارات متحده عربی و عربستان سعودی برای غنی‌سازی اورانیوم را ارائه داده است.
بر اساس این گزارش‌ها، پیشنهاد تهران شامل تشکیل یک کنسرسیوم سه‌جانبۀ هسته‌ای است که به‌موجب آن ایران اورانیوم را تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی می‌کند و سپس برای استفادۀ غیرنظامی به کشورهای عربی ارسال می‌کند.
این طرح شباهت‌هایی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برجام دارد که براساس آن غنی‌سازی در ایران در سطح ۳.۶۷ درصد محدود شده بود، اما تفاوت اصلی آن براساس این پیشنهاد، حضور دائمی ناظران خارجی ازجمله شاید بازرسان آمریکایی در خاک ایران است.
مقامات رسمی جمهوری اسلامی و آمریکا این گزارش‌ها را هنوز تأیید یا رد نکرده‌اند.
براساس گزارش‌های منتشرشده که به‌شکل‌های گوناگون در رسانه‌های داخل کشور هم بازتاب یافته، در طرح جدید قرار است آمریکا برای اعمال نظارت بیشتر به‌صورت دائم و فیزیکی در تأسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران حضور داشته باشد.
با این حال، مشخص نیست که انجام چنین پروژه مشترکی به ويژه اگر شامل ایران و دو رقیب منطقه‌ای آن، یعنی عربستان سعودی و امارات عربی متحده که خود جاه‌طلبی هسته‌ای دارند، چقدر امکان‌پذیر خواهد بود.
همچنین با توجه به شکاف و قطعی روابط دیپلماتیک ۴۵ ساله تهران و واشنگتن، مشخص نیست که آیا شرکت‌های آمریکایی تمایلی به سرمایه‌گذاری در برنامه هسته‌ای ایران دارند یا نه؟
دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوری آمریکا که در چارچوب سفر رسمی به عربستان سعودی رفته است، روز سه‌شنبه ۱۳ مه در جریان سخنرانی در «مجمع سرمایه‌گذاری سعودی-آمریکایی» در ریاض ضمن انتقاد شدید از تهران به دلیل حمایت از گروه‌های نیابتی چون حزب‌الله و حماس، گفت که دستیابی به راه حل دیپلماتیک با ایران می‌تواند به امن‌تر کردن منطقه منجر شود.
آقای ترامپ گفت: «من می‌خواهم با ایران به توافق برسم. اگر بتوانم با ایران به توافقی برسم که منطقه و جهان را امن‌تر کند، بسیار خوشحال خواهم شد.»
او با این حال هشدار داد که جمهوری اسلامی ایران باید هرچه زودتر به نتیجه برسد و گفت: «اکنون زمان تصمیم‌گیری آن‌ها فرا رسیده است. همین حالا. زمان بیشتری برای منتظر ماندن نداریم.»
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت که اگر چه ایده سرمایه‌گذاری مشترک جدید و آزمایش نشده است، اما مذاکره‌کنندگان باید رویکردی متفاوت را می‌آزمودند.
آقای واعظ گفت: «آن‌ها اکنون در نقطه‌ای قرار دارند که باید برای حفظ وجهه خود از رویکرد حداکثری و بازی جمع صفر عبور کنند.»
ابتکار «نوآورانه» و مذاکرات «امیدبخش»
آقای عراقچی پیش از این مذاکرات به عربستان سعودی سفر کرد و آقای ویتکاف نیز به امارات عربی متحده رفت.
هنوز مشخص نیست که آیا عربستان سعودی و امارات به مشارکت در کنسرسیوم هسته‌ای مشترک با ایران علاقمند هستند یا خیر.
هر دو کشور به دنبال راه‌اندازی برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود هستند و بارها تاکید کرده‌اند که برای جلوگیری از جنگ منطقه‌ای خواهان دستیابی تهران و واشنگتن به توافق هسته‌ای هستند. امارات عربی متحده در سال ۲۰۲۰ به نخستین کشور دارای نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی تبدیل شد. دلیل امارات برای راه‌اندازی این نیروگاه کاهش وابستگی به نفت اعلام شد. این کشور در توافق با آمریکا به صورت داوطلبانه حق غنی‌سازی خود را کنار گذاشت و این موضوع نگرانی‌ها از شکل‌گیری رقابت هسته‌ای میان کشورهای عرب را افزایش داد.
حسین موسویان، محقق دانشگاه پرینستون و دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران که در مذاکرات منتهی به برجام نیز حضور داشت، برای نخستین بار در سال ۲۰۲۳ در مقاله‌ای طی نشریه «بولتن دانشمندان هسته‌ای» (Bulletin of the Atomic Scientists) از ایده تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای سخن گفت.
آقای موسویان گفت که اجرای چنین پیشنهادی می‌تواند پاسخگوی چند نگرانی آمریکا باشد؛ این طرح، تهدید فوری ناشی از برنامه هسته‌ای ایران را با کاهش ظرفیت و ذخایر غنی‌سازی از میان می‌برد و همچنین نگرانی‌های بلندمدت درباره احتمال بازگشت ایران از مسیر دیپلماتیک را کاهش می‌دهد.
حسین موسویان گفت: «اعلام توافق هسته‌ای منطقه‌ای برای اقای ترامپ پیروزی خواهد بود. این توافق تهدید فوری و بلندمدت ایران را مهار می‌کند، جاه‌طلبی‌های غنی‌سازی را در منطقه محدود می‌کند و همچنین فرصت‌های تازه‌ای برای شرکت‌های آمریکایی به‌وجود می‌آورد.»
سابقهٔ تاریخی کنسرسیوم
مفهوم کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم برای ایران سابقۀ تاریخی هم دارد. در دههٔ ۱۹۷۰، ایران در زمان محمدرضا شاه پهلوی در کنسرسیوم «یورودیف» فرانسه سرمایه‌گذاری کرد و حق خرید ۱۰ درصد از اورانیوم غنی‌شده را به‌دست آورد. اما پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و آغاز جنگ با عراق، این پروژه متوقف شد. اختلافات بر سر بازپرداخت و تحویل سوخت هسته‌ای سال‌ها ادامه یافت و نهایتاً ایران از این تجربه به‌عنوان توجیهی برای توسعۀ چرخۀ سوخت داخلی خود استفاده کرد.
در دههٔ ۲۰۰۰ نیز ایران در مذاکرات با سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی در خاک خود را مطرح کرد، اما کشورهای غربی با اشاره به احتمال فعالیت‌های پنهان، آن را نپذیرفتند.
پیش از آغاز چهارمین دور مذاکرات، استیون ویتکاف اعلام کرده بود که آمریکا خواهان توقف کامل برنامهٔ هسته‌ای ایران و تعطیلی تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان است. عباس عراقچی اما این خواسته را رد کرد و گفت ایران برای برنامۀ غیرنظامی‌اش بهای سنگینی پرداخته و غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.
با این حال، پس از برگزاری دور چهارم گفت‌وگوها، وزیر خارجهٔ ایران اشاره کرد که ممکن است تهران، به‌منظور اعتمادسازی، محدودیت‌هایی برای ابعاد، اندازه، سطح و میزان غنی‌سازی قائل شود.
