ملی مذهبی _ آب سنگین، کیک زرد، پلوتونیوم، اورانیوم، آبشار سانتریفیوژ و نظایر آن از جمله اصطلاحات و نام‌هایی است که از زمان افشای برنامه اتمی جمهوری اسلامی تا کنون، اغلب در خبرها شنیده شده است.
بنا بر گزارش دویچه وله ، اینک خبرگزاری آمریکایی فاکس‌نیوز با انتشار گزارشی با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، از وجود تاسیسات اتمی مخفی جمهوری اسلامی در سمنان با مساحت تقریبی دو هزار و ۵۰۰ هکتار خبر داده و اعلام کرده که هدف اصلی این مرکز، استخراج ایزوتوپی رادیواکتیو به نام “تریتیوم” است؛ که در تقویت قدرت تخریبی تسلیحات هسته‌ای کاربرد دارد.
فاکس‌نیوز همچنین گزارش داده است که این تاسیسات هسته‌ای مخفی اعلام نشده، تحت پوشش شرکت شیمیایی “دیبا انرژی سیپا” در سمنان فعالیت می‌کند و در منطقه‌ای دور از مراکز هسته‌ای شناخته‌شده ایران واقع شده است.
حکومت ایران از آغاز افشای برنامه اتمی خود و در جریان مذاکرات طولانی مذاکرات هسته‌ای با کشورهای غربی از سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳ میلادی)، همواره مدعی بوده که برنامه اتمی خود را با مقاصد “صلح‌آمیز” دنبال می‌کند و هدف از آن، کاربردهای پزشکی و تولید انرژی و نظایر آن است.
این ادعا اغلب با در نظر گرفتن برنامه موشکی حکومت ایران و تلاش برای ساخت موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک اتمی، مورد تردید قرار داشته است. جمهوری اسلامی همواره مدعی بوده که غنی‌سازی اورانیوم، با هدف استفاده در مقاصد صلح‌آمیز صورت گرفته و ارتباطی با برنامه موشکی ندارد.
با این حال، اگر خبر فاکس‌نیوز مبنی بر تلاش جمهوری اسلامی در استخراج تریتیوم تایید شود، این ادعا به وضوح مردود خواهد شد. چرا که به گفته کارشناسان، تریتیوم برخلاف اورانیوم تقریبا فاقد هر گونه استفاده صلح‌آمیز یا تجاری است و این امر، ادعای جمهوری اسلامی درباره “صلح‌آمیز بودن” برنامه هسته‌ای خود را بیش از پیش زیر سوال می‌برد.
تریتیوم چیست؟
توسعه فیزیک اتمی در قرن بیستم و تبدیل ایده نظری آن به طرح عملی ساخت سلاح اتمی، تاریخ پر فراز و نشیبی دارد. فیزیکدانان اتمی قرن بیستم با کشف فرآیند شکافت هسته‌ای، در پی یافتن پاسخ به این پرسش بودند که آیا نوترون‌های آزاد ایجاد شده در فرایند شکافت، می‌توانند واکنشی زنجیره‌ای را شروع کنند که در جریان آن مقادیر عظیمی انرژی آزاد شود یا نه.
این دقیقا همان نقطه تاریخی بود که دانشمندان دریافتند در صورتی که چنین باشد، بشر خواهد توانست سلاحی با قدرتی فراتر از حد تصور بسازد که در آن، نوترون‌ها اتم‌های مجاور خود را نیز بشکافند و این فرایند، به طور مداوم تکرار شود و انرژی عظیمی آزاد کند. این ایده، در نهایت منجر به آغاز فرایند ساخت بمب اتمی شد.
به طور کلی دو روش بنیادین برای آزاد شدن آن چه که انرژی هسته‌ای می‌خوانیم وجود دارد. روش اول، روش شکافت هسته‌ای است که در جریان آن، هسته یک اتم با یک نوترون به دو قطعه کوچک‌تر تقسیم می‌شود. و روش دوم نیز، روش همجوشی هسته‌ای نام دارد که شبیه به فرایند تولید انرژی در خورشید است و در آن با کنار هم قرار دادن دو اتم کوچک‌تر، اتم بزرگتر تشکیل می‌شود.
با این حال، دانشمندان می‌گویند که بمب‌های مبتنی بر فرایند همجوشی در مقایسه با بمب‌های شکافت هسته‌ای، از بازدهی بالاتری برخوردارند.
به گفته دانشمندان، در بمب‌های همجوشی، بمب‌های گرما هسته‌ای یا بمب‌های هیدروژنی، هسته‌های ایزوتوپ‌های هیدروژن دوتریوم (Deuterium) و تریتیوم (Tritium) در دما‌های بسیار بالا با هم ترکیب می‌شوند و در جریان آن مقادیر عظیمی انرژی آزاد می‌شود.
با این حال، این بمب‌ها با مشکلاتی فنی نیز مواجه‌اند. نیمه‌عمر تریتیوم با ۱۲.۳ سال بسیار کوتاه است به این معنی که پس از یک سال تقریبا ۵.۵٪ از موجودی اولیه آن تجزیه می‌شود. همچنین تریتیوم در طبیعت تنها در مقادیر بسیار کمی وجود دارد، به طوری که نمی‌توان آن را از منابع طبیعی استخراج کرد و باید به شکل مصنوعی و در یک واکنش هسته‌ای تولید شود.
فیزیکدانان می‌گویند واکنش‌های هسته‌ای مناسب تولید تریتیوم، همگی بر اساس اصابت نوترون‌ها به هدف‌هایی است که از لیتیوم ساخته شده‌اند. تنها گزینه فنی دیگری که عملیاتی شده است، جذب نوترون توسط دوتریوم در مدراتور راکتورهای آب سنگین است. از این رو راکتورهای هسته‌ای تنها منابع امتحان‌شده نوترون‌هایی به شمار می‌روند که جریان نوترونی لازم برای تولید مقادیر قابل‌استفاده از تریتیوم را فراهم می‌کنند.
افزون بر این، روش دابل بوستینگ (Double boosting) ممکن است یکی از ترفندهایی باشد که با هدف افزایش قدرت انفجاری در سلاح اتمی به کار گرفته می‌شود.
در این روش، استفاده از ترکیبی از گاز دوتریوم و تریتیوم در مرحله اول، طی مدت بسیار بسیار کوتاه میان یک تا دو نسل از شکافت اتمی، با تولید شار عظیمی از نوترون‌ها به زنجیره شکافت اتمی شتاب می‌دهد و فرایندی را به راه می‌اندازد که در مصارف عادی انرژی اتمی کاربردی ندارد. از این رو، اصولا هیچ دولتی برای مقاصد صلح‌آمیز هسته‌ای خود نیازی به راه‌اندازی چنین فرایندی ندارد.
یکی از چالش‌های همجوشی دوتریوم-تریتیوم این است که در جریان این فرایند مقادیر خطرناکی از نوترون‌های پرانرژی تولید می‌شود که هر کدام با سرعتی در حدود ۱۸۷ میلیون کیلومتر بر ساعت (معادل ۱۷.۳ درصد سرعت نور) حرکت می‌کنند. این سرعت به قدری زیاد است که این نوترون‌ها می‌توانند در آن ظرف کمتر از ۸ ثانیه به ماه برسند.
بنابراین، تولید تریتیوم در مرکز یاد شده در سمنان، در صورتی که خبر آن تایید شود اساسا فاقد هرگونه استفاده صلح‌آمیز یا تجاری است و به نظر می‌رسد که چنین موضوعی ادعای جمهوری اسلامی درباره “صلح‌آمیز بودن” برنامه اتمی‌اش را صراحتا رد می‌کند.
